Εκατόν σαράντα χρόνια από τη γέννηση της επαναστάτριας Ρόζας Λούξεμπουργκ

Στις 5 Μαρτίου του 1871, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ηγετική μορφή των Σπαρτακιστών, ιδεολογική ιδρύτρια του «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο» και σθεναρή κριτικός της «δικτατορίας του προλεταριάτου» έρχεται στη ζωή στο ρωσοκρατούμενο τμήμα της Πολωνίας.
Η «κόκκινη Ρόζα» γεννήθηκε το 1871 στο Ζάμος της Πολωνίας και μεγάλωσε στη Βαρσοβία. Από τα 16 της συμμετείχε στο «Προλεταριάτο», έναν παράνομο σοσιαλιστικό κύκλο. Δυο χρόνια μετά την αποφοίτησή της, μετανάστευσε παράνομα στη Ζυρίχη της Ελβετίας, όπου συνέχισε τη μαχητική της δραστηριότητα, μελετώντας παράλληλα πολιτική οικονομία – ολοκλήρωσε τις σπουδές της με ένα διδακτορικό πάνω στις χρηματιστηριακές κρίσεις. Στην Ελβετία γνωρίστηκε με εξόριστους σοσιαλιστές από την τσαρική Ρωσία, τη Γερμανία και αλλού, καλλιεργώντας το λαμπρό της πνεύμα και τη φλογερή επαναστατική της ιδιοσυγκρασία.



Η Δεύτερη Διεθνής



Στο διεθνές σοσιαλιστικό συνέδριο του 1893 στη Ζυρίχη πραγματοποίησε την πρώτη της – αποτυχημένη – προσπάθεια να παρέμβει στη διεθνή σκηνή, θέτοντας ως αδιαπραγμάτευτη προτεραιότητα τη μάχη κατά του καπιταλισμού απέναντι στις εθνικές διεκδικήσεις της γενέτειράς της. Τρία χρόνια αργότερα, στη συνάντηση της Δεύτερης Διεθνούς στο Λονδίνο, ήρθε σε ανοιχτή αντίθεση με το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Πολωνίας και αναγνωρίστηκε ως η εμβληματική φιγούρα του ανυποχώρητου διεθνισμού. Υποστήριξε ξεκάθαρα ότι η κοινωνική απελευθέρωση του προλεταριάτου προηγείται χωρίς δεύτερη κουβέντα της εθνικής απελευθέρωσης.



Η είσοδος στο SPD



Θέλοντας να αγωνιστεί στους κόλπους του «κόμματος – οδηγού» της Διεθνούς, του SPD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας), έκανε ένα λευκό γάμο που της έδωσε τη γερμανική υπηκοότητα και μαζί τη δυνατότητα να «επιτεθεί» χωρίς έλεος στη ρεβιζιονιστική προσπάθεια του Έντουαρντ Μπέρνσταϊν, εκτελεστή της διαθήκης του Ένγκελς, να αναθεωρήσει τον μαρξισμό. Η Λούξεμπουργκ τάχθηκε αμέσως στην αριστερή πτέρυγα του SPD και λειτούργησε ως ο άγρυπνος φύλακας του μαρξισμού. Μια σειρά άρθρων που έγραψε στη διάρκεια της αναθεωρητικής κρίσης, συγκεντρώθηκαν σε ένα τόμο με τον τίτλο «Κοινωνική μεταρρύθμιση ή επανάσταση» και αποτέλεσαν την εμφάνιση της θεωρίας της περί «αυθόρμητης επανάστασης».



Η «αυθόρμητη επανάσταση»







Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, ένα κοινωνικό κίνημα δε γεννιέται κατά παραγγελία, ούτε θεσπίζεται με νόμο και ο βασικός ρόλος του εργατικού κόμματος συνίσταται στο να εκπαιδεύει τις μάζες αντίθετα προς το ρεύμα, δίνοντάς τους ένα νόημα και έναν προσανατολισμό. Για την Λούξεμπουργκ η επανάσταση ήταν μια διαδικασία που περιλάμβανε πολιτικές και οικονομικές φάσεις. Η σημασία που έδινε σε μια από αυτές τις φάσεις, τη μαζική απεργία – την οποία διαχώριζε από τη γενική απεργία, την οποία θεωρούσε αναρχικής ή αναρχοσυνδικαλιστικής έμπνευσης – την έφερε σε σύγκρουση με τον «Πάπα της Διεθνούς», Καρλ Κάουτσκι, αναγκάζοντάς την να αφοσιωθεί στην οργάνωση του αριστερού ρεύματος τόσο του SPD όσο και της Διεθνούς, αφού πλέον θεωρούσε τους ρεβιζιονιστές που αποτελούσαν την πλειοψηφία του κόμματος, όργανα πλουτισμού και κοινοβουλευτικού βολέματος χωρίς κανένα επαναστατικό όραμα.



Η αντιπολεμική στάση






Ο αντιμιλιταριστικός αγώνας υπήρξε μια από τις σταθερές συνιστώσες της δραστηριότητας της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Το 1907, στο συνέδριο της Διεθνούς στη Στουτγάρδη, κατέθεσε μαζί με τον Λένιν μια τροπολογία στο ψήφισμα εναντίον του πολέμου, καλώντας στη μετατροπή των εχθροπραξιών σε επανάσταση, αν και όταν αυτές θα ξεσπούσαν. Αργότερα, το 1914, δικάστηκε με την κατηγορία της «προτροπής σε ανυπακοή και σε ανταρσία σε περίπτωση πολέμου», επειδή σε μια σύνοδο εγκωμίασε την άρνηση να πυροβολήσει κάποιος τους προλετάριους των άλλων εθνών. Καταδικάστηκε αρκετές φορές σε φυλάκιση, αλλά ακόμα και μέσα από τη φυλακή συνέχισε με την πυκνή αρθρογραφία της να αγωνίζεται κατά του πολέμου.



Η «Ομοσπονδία Σπάρτακος»



Στις 5 Αυγούστου του 1914 η Ρόζα Λούξεμπουργκ, μαζί με τον Καρλ Λίμπκνεχτ ίδρυσαν την ομάδα «Internationale», η οποία στη συνέχεια εξελίχθηκε στην ομάδα «Σπάρτακος». Τάχθηκαν ανοιχτά κατά του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και της προσωρινής ανακωχής του SPD και του Κάιζερ Βίλχελμ του 2ου, καλώντας τους εργάτες σε μαζική απεργία, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί εκ νέου σε δυόμισι χρόνια φυλάκιση. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου συνέχισε να γράφει άρθρα, τα οποία δημοσιεύονταν παράνομα.



Η δικτατορία των Μπολσεβίκων



Από την κριτική της δε γλίτωσε ούτε η Οκτωβριανή επανάσταση, τους ηγέτες της οποίας προφητικά προειδοποίησε πως πορεύονταν σε λάθος δρόμο. Ήδη από το 1904, μετά τη διάσπαση ανάμεσα στους Μενσεβίκους και τους Μπολσεβίκους, εναντιώθηκε στη λενινιστική εκδοχή του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού» γράφοντας τα «Θέματα οργάνωσης της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας». Το 1918 ανανέωσε την κριτική της, στρεφόμενη κατά της ταύτισης της δικτατορίας του κόμματος με τη δικτατορία του προλεταριάτου.



Η ελευθερία της διαφορετικής σκέψης



Αλλά ενώ το 1905 δεν είχε δώσει ιδιαίτερη σημασία στα εργατικά συμβούλια (Σοβιέτ), μετά το 1917 αναγνώρισε την εξέχουσα θέση τους ως όργανα της επανάστασης και της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Κατηγόρησε τους Μπολσεβίκους ότι αφαίρεσαν από τα Σοβιέτ το νόημά τους, αποκλείοντας από τους κόλπους τους όλους όσους σκέφτονταν διαφορετικά, αντί να επιτρέψουν στο επαναστατικό κίνημα να αναπτυχθεί ελεύθερα, από τη στιγμή που εξασφαλίστηκαν – μέσω της κατάληψης της εξουσίας – οι απαραίτητες συνθήκες για την πρόοδό του. Τότε έγραψε και το περίφημο «Freiheit ist immer die Freiheit des Andersdenkenden», δηλαδή «η ελευθερία είναι πάντα ελευθερία γι’ αυτόν που σκέφτεται διαφορετικά».



Η δημιουργία του KPD



Μετά την παραίτηση του Κάιζερ, το Νοέμβρη του 1918, ανέβηκαν στην εξουσία το SPD και το USPD (μια ομάδα αντιπολεμικών πρώην μελών του SPD), ενώ αφέθηκαν ελεύθεροι η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ, ο οποίος αναδιοργάνωσε την «Ομοσπονδία Σπάρτακος». Ένα μήνα αργότερα το USPD εγκατέλειψε τον συνασπισμό, κατηγορώντας τους σοσιαλιστές για καπιταλιστικούς συμβιβασμούς. Την 1η Ιανουαρίου του 1919 ο Σπάρτακος μαζί με άλλες σοσιαλιστικές και κομουνιστικές ομάδες ίδρυσαν το Κομουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας (KPD), απούσης όμως της Λούξεμπουργκ, η οποία αν και ήταν η βασική εμπνεύστρια της συγκεκριμένης κίνησης, αποσύρθηκε στη συνέχεια, διαφωνώντας με την άρνηση των κομουνιστών να συμμετάσχουν στην εθνική συνταγματική συνέλευση που οδήγησε στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.



Η επανάσταση των «Σπαρτακιστών»


Επειδή όμως δεν ήθελε να απαρνηθεί και να εγκαταλείψει όλους εκείνους που την είχαν εμπιστευθεί, συμμετείχε στην εξέγερση των «Σπαρτακιστών» λίγες μέρες αργότερα, αν και από την αρχή είχε ταχθεί εναντίον της συγκεκριμένης επαναστατικής κίνησης, θεωρώντας πως ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Ο σοσιαλδημοκράτης ηγέτης, Φρίντριχ Έμπερτ, χρησιμοποίησε τις εθνικιστικές πολιτοφυλακές (Freikorps) για να καταστείλει την εξέγερση. Η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ συνελήφθησαν την 15η Ιανουαρίου και λίγες ώρες αργότερα δολοφονήθηκαν.



Το τέλος της



Ο Λίμπκνεχτ πυροβολήθηκε στο κεφάλι και θάφτηκε χωρίς όνομα σε ένα παρακείμενο νεκροφυλάκιο, όμως η Λούξεμπουργκ βασανίστηκε βάναυσα πριν αφήσει την τελευταία πνοή της. Οι πολιτοφύλακες τη σκότωσαν χτυπώντας την δεκάδες φορές με τα κοντάκια των όπλων τους σε όλο της το σώμα και πέταξαν το άψυχο κορμί της στο κανάλι Landwehr, στο οποίο σήμερα βρίσκεται ένα μνημείο για να θυμίζει το σημείο του θανάτου της.



Οι τελευταίες σκέψεις της «κόκκινης Ρόζας», γραμμένες το απόγευμα της δολοφονίας της, ήταν για την πίστη της στις μάζες και το αναπόφευκτο της επανάστασης: «Η ηγεσία απέτυχε. Ακόμα κι έτσι, η ηγεσία πρέπει να ξαναδημιουργηθεί από τις μάζες και μέσα από τις μάζες. Οι μάζες είναι το αποφασιστικό στοιχείο, είναι ο βράχος πάνω στον οποίο θα κτιστεί η τελική νίκη της επανάστασης. Οι ιστορικές ήττες είναι η τιμή και η δύναμη του διεθνούς σοσιαλισμού. Και γι’ αυτό η μελλοντική νίκη θα ανθίσει μέσα από αυτή την ήττα».



Παραθέματα



Η αρετή του θάρρους, την οποία συνεχώς διακήρυσσε και οι πεποιθήσεις της περί σοσιαλιστικής δημοκρατίας, έφεραν τη Ρόζα Λούξεμπουργκ αντιμέτωπη με δύσκολες επιλογές. Όμως η επιδίωξή της να είναι πάντα «πιστή στον εαυτό της, χωρίς να λαμβάνει υπόψη ούτε αυτό που την περιβάλλει, ούτε τους άλλους ανθρώπους, αλλά ούτε και τις συνέπειες», όπως έγραφε η ίδια σε μια επιστολή της, την οδήγησαν στο τραγικό τέλος, ένα τέλος όμως που ήταν δική της και μόνο επιλογή.



Ακολουθούν μερικές από τις σκέψεις της μεγάλης μαρξίστριας, όπως αυτές διατυπώθηκαν μέσα στα έργα της:



«Η ιστορία είναι ο μόνος πραγματικός δάσκαλος και η επανάσταση το καλύτερο σχολείο για το προλεταριάτο. Θα εγγυηθούν πως η «μικρή χορδή» των πιο συκοφαντημένων και καταδιωγμένων θα γίνει, βήμα – βήμα, αυτό για το οποίο τους προορίζει η παγκόσμια άποψή τους: η μαχόμενη και νικητήρια μάζα των επαναστατών, του σοσιαλιστικού προλεταριάτου.»



«Σε όλη την ιστορία των κοινωνιών που βασίζονται στον ταξικό ανταγωνισμό, το σοσιαλιστικό κίνημα, σε όλες του τις φάσεις και σε όλη του την πορεία, έχει την καθοριστική σημασία για την οργάνωση και την άμεση και αυτόνομη δράση των μαζών».



«Στην αστική κοινωνία ο ρόλος της Αριστεράς είναι ο ρόλος του κόμματος αντιπολίτευσης. Σε κόμμα εξουσίας επιτρέπεται να υψωθεί μόνο πάνω στα ερείπια του αστικού κράτους»



«Λασπωμένη, ατιμασμένη, βουτηγμένη μέσα στο ίδιο της το αίμα, στάζοντας πύον: να πώς παρουσιάζεται η αστική κοινωνία, να ποιο είναι το πραγματικό της πρόσωπο. Δεν είναι πια όπως κάποτε, που φτιασιδωμένη και φορώντας το πέπλο της εντιμότητας επιδιδόταν στην κουλτούρα και στη φιλοσοφία, στην ηθική και στην τάξη, στην ειρήνη και στο δίκαιο. Τώρα μοιάζει με άγριο ζώο που χορεύει τη σάμπα της αναρχίας και σπέρνει τη χολέρα στον πολιτισμό και την ανθρωπότητα. Η αστική κοινωνία φανερώνεται ολόγυμνη, όπως πραγματικά είναι.»



«Η ελευθερία είναι μόνο για τους αντιφρονούντες, αυτούς που σκέφτονται διαφορετικά». Αυτό αποτελεί μέρος μια μεγαλύτερης φράσης:

«Ελευθερία μόνα για τα μέλη της κυβέρνησης, μόνο για τα μέλη του Κόμματος – αν και είναι πολυάριθμα – δεν είναι καθόλου ελευθερία. Η ελευθερία είναι ελευθερία γι’ αυτούς που σκέφτονται διαφορετικά. Η ουσία της πολιτικής ελευθερίας δεν εξαρτάται από τους φανατικούς της «δικαιοσύνης», αλλά από τις αναζωογονητικές, ευεργετικές και καθαρτικές πράξεις αυτών που σκέπτονται διαφορετικά. Αν η «ελευθερία» γίνει «προνόμιο», η λειτουργία της πολιτικής ελευθερίας σπάει.»



«Ο Μαρξισμός είναι μια επαναστατική παγκόσμια θεώρηση που πρέπει πάντα να μάχεται για νέες αποκαλύψεις. Ο Μαρξισμός δεν πρέπει να αποστρέφεται τίποτα περισσότερο από το να μείνει παγωμένος στην παροντική του μορφή. Είναι στα καλύτερά του όταν χτυπά το κεφάλι του από αυτοκριτική, και μέσα στους ιστορικούς κεραυνούς και αστραπές, διατηρεί το σθένος του.»



«Τάξη επικρατεί στο Βερολίνο! Ηλίθιοι δήμιοι! Η «τάξη» σας είναι χτισμένη στην άμμο. Αύριο κιόλας η επανάσταση θα ανυψωθεί με μια βροντή και με σαλπίσματα θα ανακοινώσει στον τρόμο σας: Ήμουν, Είμαι, Θα είμαι!»